[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Cła były tylko na granicy państwa, a zarząd celnyzorganizowany był w kilka okręgów.Czasem administrował niemi skarb sam, czasem puszczane bywaływ dzierżawę.W Olkuszu i innych kopalniach pobierano olborę od gwarków", zajętychposzukiwaniem rud.Wpływały też do skarbu nadwornego drobne podatki podwodnego i stacyjnego iprzygodny podatek koronacyjny.Około roku 1580 wynosił cały dochód skarbu nadwornego około180.000 złp.Z tego pokrywano wydatki dworu, utrzymanie senatorów i posłów podczas sejmu, kosztagościny poselstw zagranicznych, koszta kancelarji i tłumaczów.Dochody skarbu pospolitego pochodziły tylko z podatków uchwalanych przez każdorazowy sejm.Najważniejszym było łanowe, wraz z którem pobierano także podatki od zajęć nie rolniczych, lecz odludności zamieszkałej po wsiach; dodatki te nie stanowiły nigdzie ponad 10/o łanowego.W r.1578wybrano łanowego razem z owemi dodatkami 142.000 złp.Głównym podatkiem miejskim był szos" oddomów, który często płacono podwójnie.Podatki od rękodzieł, przemysłu i handlu dawały mniej, niższos.Szos wyniósł w r.1579 przeszło 25.000 złp.Niemal tyle, co szos, dawał t zw. czwarty groszcelny".Wielkim dochodem, równym łanowemu, było czopowe od napojów wyskokowych, od przywozui wyrobu i od szynkowania (miód, piwo, przywóz wina; wódka mało jeszcze była w użyciu).Pogłówneżydowskie wynosiło po złotemu od głowy, ale %7łydzi wykręcali się od spisu ludności i płacili ryczałtem.Zwyczajną rzeczą było wówczas uchwalanie wysokich podatków, bo społeczeństwu polskiemu nie brakłoofiarności; ale chodziło też o sprawiedliwy rozdział podatków.W r.1510 pojawił się projekt podatkudochodowego i daniny majątkowej (aż do połowy rocznych dochodów).Projektowano też reducjęobowiązku służby wojennej, co wiodłoby do urządzenia wojska stałego.Przeprowadzano w tym celuszacowanie dóbr ziemskich.W roku 1520 przy podatku postępowym progresywnym ustanowiono aż 240klas podatkowych.Urządzano spisy ludności.Silono się na postęp w dziedzinie skarbowej i próbowanowielkiej decentralizacji skarbowej.Koszta administracji podatkowej były nader małe.Ustanawiani przez sejm poborcy i przechowującygotówkę szafarze wraz z całemi swemi kancelarjami pobierali około 4/o pobranej przez się gotówki, couważano za koszt znaczny.Celnicy, pisarze na komorach, strażnicy opłacani byli przez dzierżawców.Odpoborców odbierali gotówkę pisarze skarbowi, którzy odwozili ją podskarbiemu.Do administrowaniawydatkami państwowemi miał podskarbi dodanych sobie czterech deputatów, którzy stanowili zarazemwładzę kontrolującą.Szafarze baczyli, by pieniądze były używane ściśle na ten cel, na jaki jeprzeznaczała konstytucja sejmowa.Bezpośrednim zwierzchnikiem kancelarji skarbowej był pisarzgłówny skarbowy.Każda uchwała sejmowa podatkowa pociągała za sobą osobny uniwersał poborczy, ogłaszany w zbiorzepraw.Dla urzędników skarbowych wydano ordynację" w r.1550.Kontrola i rewizja bywały nadzwyczajścisłe; lustracja królewszczyzn drobiazgowa.W miastach wybierał podatki urząd miejski, a czopowepuszczano w dzierżawę.W mieście czy na wsi przepisy na retentów, zalegających z podatkami, byłynadzwyczaj surowe, egzekucja szybka i przykra.Sposoby odsyłania i przechowywania pieniędzypublicznych były obmyślane dokładnie, szczegółowo.Porządek w księgach rachunkowych taki, iż wzbudza podziw potomnych; wzorowe również rejestra królewszczyzn.Dochowane księgipodskarbiostwa i rejestra poborowe świadczą jak najzaszczytniej o administracji finansowej w PolsceXVI wieku.W przepisach skarbowych spotykamy często na Litwie jeszcze większą dokładność, niż.wKoronie.W wieku XVII i aż do połowy XVIII wypada, niestety, stwierdzać ciągły upadek administracji.Dwapierwsze po Jagiellonach pokolenia robią postępy, nastaje największa ekspanzja państwa polskiego istanowcza jego hegemonia we wschodniej Europie aż do r.1634 poczem nagłe cofnięcie się na każdempolu.Nie doprowadzono do jednolitości skarbu, co winno było stanowić konsekwencję reformpoprzednich.Przeżywały się dawniejsze urządzenia, nie udoskonalane.Za Jana III.zwraca uwagę instruktarz celny" i opłata szesnastego grosza", w czem mieściła się dążność do ustalenia płacoficjalistów.Nie przeprowadzono też należycie decentralizacji skarbu.Charakterystyczne są delaty :wypłacanie należności wojskowych podatkami zalegającemi, które wojsko samo sobie ekzekwuje i odrazu na własny pożytek obraca.Sprawa monetarna stoi fatalnie, zwłaszcza że przesilenie odbywało się w całej Europie.Polskazdobywała się na dobrą monetę, lecz ta była wywożona zawsze za granicę.O zaradzenie upadkowiwaluty było tem trudniej, ponieważ zmysł naukowy do kwestyj ekonomicznych zanikł w Polsce.Jakprzewidywał Kopernik, z upadkiem waluty zaczął się upadek państwa, nauk i zapobiegliwości pracy.Zabrakło prawników uczonych; administracją nikt się naukowo nie zajmował.A ponieważ bez dobrobytuniema demokracji, nastąpić musiało też cofanie się ustroju społecznego.Ustalił się w wieku XVII hierarchiczny porządek głównych urzędów senatorskich, niesenatorskich,koronnych, ziemskich i dworskich.Sejmowanie było wadliwe, głównie z powodu drobiazgowości zajęć sejmowych; od sejmu czynionozawisłemi szczegóły, które winna była załatwiać władza lokalna administracyjna.Wadliwem było też wniejednem sądownictwo, ale posiadało zawsze trzy kardynalne zalety; niezawisłość, jawność, ustnośćprocedury
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Tematy
IndexKraszewski Józef Ignacy Dzieje Polski 01 Stara Bań (1876)
Rice Anne Dzieje czarownic z rodu Mayfair 03 Taltos
Dzieje duszy Sw.Teresa od Dzieciatka Jezus
Łojek Jerzy Dzieje pięknej Bitynki
Bedier Joseph Dzieje Tristana i Izoldy
Linux podrecznik administratora O. Kirch, T. Dawson
sekty w polsce wybrane aspekty psychologiczne
Koneczny Feliks CYWILIZACJA BIZANTYJSKA Tom 2
Skarby Mackenzie Wiesław Wernic
Franklin Ariana Labirynt smierci