[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Bihay� �zing, odunun fiyat�.A�IKLAMA I.Bununla birlikte, kar��la�mas� kesintiye neden olan ikis�zc�kten birincisi tek heceli bir edat, bir zamir, bir i�aret s�fat�, vb oldufiuzaman son �nl�s� d��me efiilimi g�sterir.�r.: V� �var�, bu ak�am ��yle okunur: v �var�.Bi izna te, m�saadenle, ��yle okunur: b izna te.Ji aliy� din, �te yandan, j aliy� din.S�zc�klerin i�inde kesintiye ender rastlan�r.Rastland�fi�nda da a�afi�dakinedenlerin birinden ileri gelir:1.�ranca k�kenli s�zc�klerin i�inden bir �ns�z�n d��mesi.�r.: Pa�z, sonbahar, peh�z ya da pay�z den.Roava, Bat�, g�n bat���, rojava dan.2.Arap�adan al�nma s�zc�klerden bir ay�n ( ) ya da hemze ( ) nind��mesi.�r.: Si�d, �ans (Ar.).�ane, yard�m (Ar.).Qa�l, r�za g�steren (Ar.).Miamele, i�lem (Ar.).3.Bile�ik bir s�zc�fi�n i�inde, rastlant� sonucu iki �nl�n�n yan yanagelmesi.�r.: Dilbi��, �z�nt�l�.B�esas, temelsiz.D�ajo, �oban yamafi�. 42 Gramm.22 11/01/99 12:56 Page 43A�IKLAMA II.Kesintiye nispeten yak�n zamandan beri ho�g�r� g�steril-difii anla��l�yor.Ger�ekten, dil, �ofiu hallerde, gerek bir �nl�y� atarak (�r.aya da � ile ba�layan fiillerin �ekiminde di ve bi fiil �rneklerindeki i nind��mesi), gerek bir bafilant� �ns�z� kullanarak (�r.durum bildiren tak� ve�ekim ekleri �n�ne y gelmesi) kesintiden sak�nmaya �al���r.64.�kile�me.K�rt�ede �ns�zlerin ikile�mesine cevaz yoktur.Ayn� ��k��noktas�ndan gelen iki �ns�z (�rnefiin iki t, iki l, iki d, vb.) art arda geldifiizaman yaln�z biri telaffuz edilir.�r.: Xurt, kuvvetli den, xurt-tir yerine, xurtir.Rast, dofiru dan, rast-tir yerine, rastir.Pa�-��v, gece yemefii yerine pa��v.Ba�-�ev, iyi geceler yerine ba�ev.Yek-k�te, tek hece yerine, yek�te.Bu �rneklerde g�r�ld�fi� gibi, ikinci �ns�z�n d��mesi, bile�ik ya dasonek alm�� bir s�zc�kten s�reklilik kazanm��sa yaz�mda da yer al�r.Buna kar��l�k, rastlant� sonucu, bir c�mlede, birincisi bir �ns�zle sonaerer ve ikincisi ayn� �ns�zle ba�layan iki s�zc�k kar��la�m�� bulunuyorsa,yaz�mda hi�bir defii�iklik olmaz."�yle yaz�l�r :Di gund de, k�yde, ama ��yle telaffuz edilir: di gund de.Ji gay� gewir re, beyaz s�fi�ra, ama ��yle telaffuz edilir: ji gay� gew re.Dengb�j j� hene, �ark�c�lar da var, ama ��yle telaffuz edilir : dengb� j�hene.Ev her du gund bi hev ve ne, bu iki k�y biti�iktir, ama ��yle telaffuzedilir :Ev her du gund bi he ve ne.6 5.Bir �nceki paragrafta belirtilen kurala uygun olarak, defii�ik iki�ns�z yan yana gelip de bunlardan biri �tekini �z�mlerse, varl�fi�n� koruyanasla ikile�mez.�z�mlenen �ns�z�n kaybolu�u s�reklilik kazand�fi� taktirde yaz�da dag�sterilmeyerek belirtilir (bile�ik ya da sonek alm�� s�zc�kler). 43 Gramm.22 11/01/99 12:56 Page 44�r.: Pi�t-daw� yerine, pi�daw�, yeniden dofiu� (roja pi�dawiy� de).Rind-tir, rind in, kar��la�t�r�lmas�, yerine rintir.Dewlemend-tir, dewlemend, zengin in kar��la�t�rmal�s� yerinedewlementir.Ama, ez ji k� zanim, yaz�l�r, e ji k� zanim, okunur.66.Metatez ya da g����me.Olduk�a yayg�n bir olgudur.Birka� �rnekverecefiiz:Desgirt� (destgirt� den) yerine, dergist�, ni�anl�.N�vro yerine, n�rvo, �file.Berf yerine, befir, kar.Qehbik, kahpe ( kebih k�k�nden).Bu bak�mdan hevr��im, ipek (�teki bi�imleri: hevr��im, hevr��im),Fars�a ( )ibri�im, s�zc�fi�n�n evrimi de ilgin�tir, metatez yoluylah e v i r m � � verdifii gibi ard�ndan herm��, harm��, ermi� b i � i m l e r i n ed�n���r.FONEMLER�N D��MES� VE B�Z�LME6 7.K�rt dehas�n�n dil konusundaki en belirgin �zellifii kelimelerin dur-madan k�salt�larak �zle�tirilmesidir.Bu efiilim �zellikle bu dilin sentaks�(s�zdizimi) incelendifii zaman daha iyi ortaya ��kacakt�r.Ama bu olguyu,a�afi�daki paragraflarda ele al�nacak olan kurallar bak�m�ndan daha �imdidenba�layarak belirtmekte yarar var.K�rt�e her s�zc�k, dofial evriminebak�l�rsa, son derece yofiunla�ma efiilimi g�sterir, �yle ki; olas� en kalabal�kses say�s�n� gittik�e azaltarak tek heceye inmeye �al���r.Bu s�re� bazen baz��fielerin d�ped�z kald�r�l�p at�lmas�yla, bazen b�z�lmeyle safilan�r.Bu �e�itliolgular� birer birer ele alacafi�z.68.�nl�lerin d��mesi.Uzun �nl�lerin temas� s�ras�nda i nin ve e nind��mesine daha �nce i�aret etmi�tik (bk.par.8 ve 9)."imdi k�sa ve uzun�nl�lerin d��mesinin ba�ka �rneklerini sunuyoruz:Rizyanik yerine, rizyang, rezene.Darger�nek yerine, dargering, sarma��k.Al�g�sk yerine, arg��k, alt�enenin arka kenar�.Par�xan yerine, parxan, serbest kaburga. 44 Gramm.22 11/01/99 12:56 Page 4569.�ns�zlerin d��mesi.T, j, k, h, l, n bak�m�ndan daha �nce verilen�rnekler hakk�nda 44, 47, 52, 58,59 ve 40.paragraflara bak�labilir.Bu �e�itli �ns�z at�mlar� genelikle bir�ok �ns�zden olu�an harf gru-plar�n� hafifletmek efiiliminden dofiar :a) S � z c � k l e r i n i � i n d e n � n s � z d � � m e s i.�r.: Destgeh yerine, desgeh, ayg�t, tezg�h.Dotmam yerine, domam, amca k�z�.Destmal yerine, desmal, mendil.C�nd�k yerine, c�n�k, �akak.Bin�eng yerine, bi�eng, koltukalt�.Cehwar yerine, cihar, dafiarc�k.b) S � z c � k l e r i n s o n u n d a n � n s � z d � � m e s i.Genellikle sonek iki �ns�z�n ikincisi d��er.�r.: Yek�emb yerine, yek�em, pazar.Port yerine, por, sa�.Bend yerine, ben, bafi.Ber�avik, yerine, ber�av, g�zl�k.Erz�nik yerine, erz�n, �ene.Girs yerine, gir, iri.Sondaki iki �ns�zden birincinin d��mesine ili�kin de birka� �rnek veri-le-bilir :Zengelork yerine, zengelok, �demelmas�.P�ping (p�peling den) yerine, p�pik, derece.70.Fonem gruplar�n�n d��mesi.Bir�ok durumda, d��en harfler yaln�zayr� �nl�ler ya da �ns�zler defiil, birlikte at�lan bir�ok fonem olabilir.Bu gibidefii�iklikler genelikle �� ya da daha �ok heceden olu�an bile�ik s�zc�klerdeolur ve onlar� iki ya da �� heceli duruma getirir.�r.: Mastar eki -ay�n, �han yerine -an fonemi ge�er.Nih�r�n olur n�r�n, bakmak.Gur��lik olur gur�ik, b�brek.Agir olur ar, ate�. 45 Gramm.22 11/01/99 12:56 Page 46Tevna p�rik� olur, tevnep�rk, �r�mcek afi�.Z�ringer olur, z�rker, kuyumcu.Perans� olur, pars�, kaburga.Mezintir olur, mestir, daha b�y�k."emsed�n olur, "emd�n, �zel ad.71.B�z�lme.B�z�lme olgular� aras�nda �unlar say�labilir:a) Rastlant� sonucu yan yana gelen fonemler (edat ve zamir, �nfiil ve fiil,vb.).Bunlar�n en �nemlileri daha �nce incelenmi�ti (par.25, 27, 32).b) Daha �nce par.66 da belirtilen kural gerefiince s�zc�klerin i�inde s�rek-lilik kazanan durumlar.Bunlar�n hepsi, uzun �nl�ler lehine (genellikle k�sa)�nl� ve �ns�zden olu�an sabit baz� gruplar�n at�lmas� sonucunu dofiurur.A�afi�daki tablolar, genel olarak daha tutucu olan baz� dafi afi�zlar�ndaki(Botan, Hakkari, Behdinan ve hatta Tor Abd�n) bi�imler ile ova leh�elerindekis�zc�kler kar��la�t�r�larak d�zenlenmi�tir.Bu �ekilde saptanan �rneklerin say�s�ve uygunlufiu �yledir ki, ona dayan�larak bu defii�ikliklerin K�rt �nl� sisteminingeli�mesinde bir a�ama say�labilecefii yolunda bir kuram �ne s�r�lebilir: bununi�in bilimsel yay�nlar beklenmelidir ve bu arada s�z konusu defii�ikliklerin Arapve Fars k�kenli s�zc�klerde �ok belirgin oldufiu s�ylenebilir.Buna g�re -eh, -we-, -ehe-, -ehi- yerine a ge�er.�r.: Kehn� olur, kan�, kaynak, �e�me.Pehtin olur, patin, pi�irmek.Dehn� olur, dan�, d�vme.Deh�ik, olur, da�ik, s�pa.Cehn� olur, can�, tay.Reh olur, ra damar, sinir.Behjo olur, bajo, ajotin fiilinin emir kipi.Behv�je olur, bav�je, av�tin in emir kipi.Behwer olur, bawer (bawer kirin, inanmak)."ehir olur, �ar, kent.Pehn� olur, pan�, topuk [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Tematy